Câu hỏi ấy hơi có ý châm biếm về lý vô ngã,
anatta. Nhưng tôi nghĩ sự châm biếm ấy thật ra không phải nhắm
vào giáo pháp của Phật, mà nó là một sự chế giễu về sự rối rắm trong
ngôn ngữ của chúng ta. Mà vấn đề ngôn từ lẫn lộn ấy cũng là việc dễ hiểu
thôi.
Cách đây hai mươi lăm năm, khi tôi bắt đầu thực tập thiền quán, tôi nhớ
ngồi nghe vị thầy giảng về Tam pháp ấn,
the three characteristics of experience, vô thường, khổ và vô
ngã, là những tuệ giác mà người tu học cần phải có, để chuyển hóa những
tham, sân, si của mình.
Giáo lý về vô thường, anicca, thì có vẽ dễ hiểu đối với tôi. Tôi
thấy rõ được rằng mọi việc luôn biến đổi, thời gian đang trôi qua, và
một hạnh phúc hay nỗi đau nào rồi cũng đều sẽ phai mờ theo thời gian.
Khổ đau, dukkha, cũng hợp lý đối với tôi nữa. Tôi hiểu được,
dầu chỉ bằng khái niệm, về nỗi khổ gây ra do sự dính mắc.
Nhưng tôi không hiểu được thế nào là vô ngã, thế nào là không có một
cái tôi. “Như vậy thì ai ở trong này đây đang tiếp xúc với sự sống đang
xảy ra chung quanh, nếu không phải là chính tôi? Thân này là của tôi, tư
tưởng này của tôi và chuyện đời này là của tôi!” Tôi còn nhớ là lúc ấy
tôi tin chắc là mình đúng, vị thầy hoàn toàn sai, nhưng vì tôi rất thích
giáo pháp của đức Phật nên tạm gác thắc mắc ấy sang một bên.
Ngoài một cảm nhận rằng, “Có một người nào đó bên trong đang làm chủ
những việc xảy ra,” thì tôi cũng còn là một nhà phân tâm
học, psychotherapist, nữa. Tôi đã tin, và vẫn tin rằng, cái
cảm nhận về một cái tôi khác biệt với chung quanh – “Đây là tôi. Đây là
những tài năng của tôi. Tôi sử dụng chúng khôn khéo trong một cuộc sống
quan hệ với những người khác.” – là một phần rất quan trọng cho việc
phát triển một cảm xúc tốt lành.
Cái tôi trong ngôn ngữ không phải là vấn đề
Mỗi khi tụng giới, chúng ta đọc, “Ý thức được những khổ
đau do sự giết hại gây ra, con xin nguyện thực tập bảo vệ sinh mạng của
con người, của các loài động vật, thực vật và môi trường của sự sống,”
nó đòi hỏi chúng ta một sự hiểu biết về sự sống của những loài khác với
ta, chúng cũng biết kinh nghiệm những khổ đau như chính ta vậy.
Khi ta có thể nói rằng, “Tôi là bạn của người ấy,” hoặc là “Tôi sẽ đi
làm ngày mai,” hay “Tôi sống ở địa chỉ này,” là một điều rất hữu ích và
cần thiết trong cuộc sống. Và những “cái tôi” đó không phải là vấn đề.
Chúng chỉ là một thứ dụng cụ, đồ trang bị, để giúp chúng ta quản lý cuộc
sống mình. Chúng chỉ là một phương tiện ngôn ngữ dùng để diễn đạt tình trạng, hoàn cảnh,
chứ đó không phải là một thực thể riêng biệt và bất biến nào hết.
Ý niệm về một cái tôi độc lập mới là vấn đề
Còn “cái tôi” có vấn đề là một “cái tôi” hay kể lễ những câu chuyện,
rồi tự cô lập và giam mình vào đó.
Đây là một ví dụ. Trong thời gian hai vợ chồng tôi học thiền với một vị
thầy. Có một người bạn làm tôi nổi giận, và tôi nói với chồng mình, “Em
tức giận chị ấy vô cùng, không ngờ là chị ta đã nói như vậy về em.” Anh
ta đáp, “Nhưng ‘cái tôi’ đang giận đó nó đang ở đâu?” Câu trả lời của
anh lại càng làm tôi tức giận thêm, tôi đáp, “Anh và tôi đều biết là
không có một ‘cái tôi’ nào hết. Nhưng cái giận có thật! Khổ đau có
thật!”
Giá như nếu lúc đó tôi bình tĩnh hơn một chút, tôi đã có thể nhận diện
được một “cái tôi” đông cứng và biệt lập, mà tự chính mình đã dựng lên
theo với câu chuyện “không ngờ là chị ta đã nói như vậy về tôi.” Và
chính một cái tôi kéo dài ra ấy mới là nguyên nhân của khổ đau. Nó dựng
lên một “cái tôi” bị nói xấu và rồi “cái tôi” ấy bị khổ đau.
Bạn biết không, một “cái tôi” nào có sự mong cầu, bất cứ một loại mong
cầu nào, là một “cái tôi” khổ đau. Khổ đau khởi lên theo với một sự bất
an nào đó.
Nhưng đó cũng không phải là một điều gì sai trật hay trái luật tâm linh
nào hết: chúng chỉ là những dấu hiệu báo cho ta biết rằng, có việc gì đó
đang cần đến sự chú ý của mình. Và chúng sẽ biến mất đi khi tâm và thân
ta được thoải mái, dễ chịu. Và cũng như mọi hiện tượng khác trong cuộc
sống, chúng cũng vô thường và vô ngã, không có một “cái tôi” nào hết,
chúng khởi lên và qua đi hoàn toàn tùy thuộc vào điều kiện.
Vô ngã nhưng sự sống vẫn nhiệm mầu
Đức Đạt lai Lạt ma cúi xuống gần anh và nói với một giọng
vừa chỉnh sửa, vừa cứng rắn. “Anh lầm rồi!” Ngài nói. “Mỗi chúng sinh
đều là một biểu hiện kỳ diệu của thiên nhiên. Và có được thân người này
lại còn càng là quý giá biết bao nhiêu, vì ta có thêm khả năng để phát
triển tình thương và tuệ giác.”
Bạn thấy không, không có một cái tôi nào hết, vô ngã,
nhưng sự sống này vẫn rất nhiệm mầu.
— Sylvia Boorstein
Minh Tánh Nguyễn Duy Nhiên dịch
No comments:
Post a Comment